Stary Zdrój

---

Historia

Pierwsze zapiski dotyczące wsi Stary Zdrój sięgają roku 1357, kiedy to dokument klasztoru w Krzeszowie określił tę lokalizację po łacinie jako Aqua Antiqua, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza Stara Woda. Miejscowość ta prawdopodobnie należała do dóbr książąt świdnickich, a sama nazwa sugeruje, że zjawisko „starej wody” znane było już od zamierzchłych czasów. Można bez wątpliwości przypuszczać, że Stary Zdrój został założony około roku 1200, tj. za rządów Bolesława Wysokiego, wnuka Krzywoustego, przyciągając osadników ze względu na swoje cenione wody mineralne, które pełniły rolę znanych środków leczniczych w owym okresie.

Rozwój uzdrowiskowy miejscowości zaczyna się w II połowie XVII wieku, a szczególną datą jest rok 1689, kiedy właściciel wsi, M. Rohr, dokonuje budowy pierwszych zabudowań sanatoryjnych. Zaledwie rok później, w 1690 roku, utworzono księgę zdrojową, która zawierała zapisy z różnorodnych kuracji. Na koniec tego stulecia zrealizowano ujęcia pierwszych trzech źródeł, w tym tak zwanego „Górnego”, które znane było już w czasach piastowskich.

W roku 1751 uzdrowisko przypadło w ręce rodziny Mutiusów, którzy przystąpili do modernizacji oraz rozbudowy istniejącej infrastruktury. Zainicjowano również działania mające na celu zatrudnienie specjalistów medycznych. W rezultacie powstały nowe promenady, alejki spacerowe oraz skwery. Wkrótce ilość kuracjuszy osiągnęła imponującą liczbę 1400 osób rocznie, a Stary Zdrój, zyskując uznanie, stał się największym uzdrowiskiem w regionie Sudetów Środkowych, dorównującym popularnością Cieplicom i Lądkowi. Leczyło się tam bolesne stany wyczerpania, choroby nerwowe oraz problemy zdrowotne kobiet. Kuracjusze mogli korzystać z łazienek mineralnych, jak również z pijalni wód, zwłaszcza ze źródła „Jerzy”. Mutiusowie oferowali noclegi w trzech pensjonatach oraz w ponad trzydziestu domach prywatnych, co łącznie dawało dostęp do 400 pokoi noclegowych.

Najstarsze wzmianki o górnictwie rud metali, takich jak srebro i ołów, w regionie Starego Zdroju sięgają roku 1366, kiedy to Bolko II Świdnicki podjął decyzję o nadaniu rodzinie Sachenkirchen prawa do sztolni. Jednak rozwój górnictwa na szeroką skalę, zaktywizowane od połowy XVIII wieku, przyniosło nowe wyzwania. W roku 1868, w wyniku prowadzonych prac górniczych, uległy zniszczeniu warstwy wodonośne odpowiedzialne za miejscowe źródła mineralne, co wpłynęło na upadek uzdrowiska. Ostatni kuracjusze przybyli tam w 1873 roku.

Maciej Bogusz Stęczyński w swoim poemacie Sudety opisał Stary Zdrój słowami: „Oto znowu widzimy przyjemne ogrody / Za nimi wyglądają domy Starej Wody / W których co roku bardzo wiele gości bawi / I owych mineralnych wód skuteczność sławi.” Dziś o przeszłości uzdrowiskowej przypomina m.in. budynek byłego Domu Zdrojowego, znany jako Lwi Gród, zlokalizowany przy ul. Pocztowej. Do końca lat 90. XX wieku w tej samej okolicy funkcjonowała hala spacerowa, która z uwagi na zły stan techniczny została zburzona.

Stanisław Łuczkiewicz, lekarz odwiedzający Stary Zdrój w 1875 roku, niejako przybliżył nam późniejszy kontekst upadku uzdrowiska, pisząc: „(…) stajemy na stacji Altwasser, zakurzonej czarnym pyłem węgli i licznych fabryk. Ruch tu wielki, wszędzie wozy wyładowane wyrobami z żelaza, węglami, duszno i ciemno, co na przybywającego niemiłe sprawia wrażenie.” I dodaje, że Altwasser niegdyś była milszym miejscem, licznie odwiedzanym przez pacjentów w poszukiwaniu złagodzenia swoich cierpień.

Rozwój przemysłu górniczego, wzrost ruchu kolejowego i zanieczyszczenie powietrza przyczyniły się do tego, że uzdrowisko straciło swoją renomę na rzecz przemysłu, a wielu pacjentów zaczęło opuszczać te tereny.

W roku 1910 obszar dworski włączono do gminy Wałbrzych, a liczba ludności Starego Zdroju wynosiła wtedy 17 325 mieszkańców. Formalnie, aż do roku 1994, Stary Zdrój zniknął z map urbanistycznych Wałbrzycha, a sytuacja ta trwała ponad 20 lat, aż do momentu rozpoczęcia planów rewitalizacji w Wałbrzychu.

Na wschód od Starego Zdroju wznosi się zalesiony masyw wzgórz, w tym Ptasia Kopa, osiągająca wysokość 590 m n.p.m., oraz Lisi Kamień, który mierzy 613 m n.p.m. Obszar ten jest częścią Europejskiego długodystansowego szlaku pieszego E3, łączącego Atlantyk z Morzem Czarnym, oraz jest często odwiedzany przez miłośników natury, korzystających z rozbudowanej sieci ścieżek spacerowych. Ptasia Kopa skrywa wiele tajemnic, w tym skamieniałości fauny sprzed 300 milionów lat, które można znaleźć wśród karbońskich skał osadowych, świadectwo dawnych czasów.

Zabytki

Stary Zdrój to miejsce, które obfituje w interesujące zabytki, które zachwycają swoją architekturą oraz historią. Wśród nich znajduje się:

• dawny dom zdrojowy „Lwi Gród” usytuowany przy ulicy Pocztowej 9,
• neogotycki Kościół parafii pw. Zmartwychwstania Pańskiego,
• klasycystyczny budynek dworca kolejowego Wałbrzych Miasto,
• WZG Kalkomania.

Ludzie

Warto również wspomnieć o Juliuszu Auguście Schönbornie, który był długoletnim pacjentem tego uzdrowiska i zmarł w Starym Zdroju.

---

Oceń: Stary Zdrój

---