Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu

---

Historia teatru

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu zainaugurował swoją działalność jako miejski teatr w 1957 roku. Historia tego miejsca sięga jednak 1947 roku, kiedy to powstała sala teatralna im. Aleksandra Fredry, adresowana do niewielkiej wówczas społeczności polskiej, liczącej około 7 tysięcy mieszkańców. W początkowych latach współpraca z jeleniogórskim teatrem była znacząca, jednak brak stałego miejsca sprawiał, że wałbrzyska scena nie mogła funkcjonować niezależnie. Problemy te były wynikiem wielu czynników, jednak kluczowym był brak dostępnego obiektu. Uroczyste otwarcie wałbrzyskiej sceny miało miejsce w 1956 roku, kiedy to powstała scena filialna Państwowych Teatrów Dolnośląskich, mieszczących się w Jeleniej Górze.

Teatr zainaugurował działalność w obiekcie, który został wybudowany w 1905 roku. Obiekt ten pierwotnie pełnił funkcję gospody, a w czasie I wojny światowej został przekształcony na szpital dla jeńców wojennych. Po zakończeniu II wojny światowej budynek służył lokalnej społeczności żydowskiej jako dom kultury. W listopadzie 1979 roku teatr otrzymał imię Jerzego Szaniawskiego, co z pewnością wpłynęło na jego dalszą historię. W latach 80. XX wieku obiekt przeszedł gruntowny remont, a kolejne zmiany miały miejsce w latach 2007–2011, kiedy to powstała Scena Kameralna, zastępująca tymczasową „Czarną Salę”.

Początkowe lata działalności teatru były pełne wyzwań. Jeleniogórzanie oddawali pełnię uwagi swojemu teatrowi, podczas gdy wałbrzyszanie starali się stworzyć autonomiczną placówkę teatralną. Z tego powodu wywiązały się napięcia, a lata 1957–1960 to czas dyrekcji Jana Orszy, kiedy to sytuacja wałbrzyskiego teatru dalszą część tego czasu ulegała pogorszeniu. Mimo że repertuar był zróżnicowany i obejmował takie utwory jak „Szelmostwa Skapena” Moliera czy „Most” Szaniawskiego, to brak było spójności w doborze sztuk. W sezonie 1960–1961 kierownictwo teatru objął Bronisław Orlicz, który wprowadził nowe tytuły, jak „Taką miłość” Kohuta czy „Igraszki trafu i miłości” Pierre’a de Marivaux.

W kolejnych latach wałbrzyska scena przeżywała różne losy. Bywało, że funkcjonowała jako miejsce dla gościnnych przedstawień teatralnych. Miejska Rada Narodowa w 1960 roku podjęła decyzję o utworzeniu teatru dramatycznego, co zaowocowało powołaniem Teatru Dramatycznego 1 października 1964 roku. Dyrektorem nowego teatru pozostał B. Orlicz, a działalność artystyczna rozpoczęła się premierą „Zemsty” Fredry 23 listopada 1964 roku.

W ciągu pierwszego sezonu teatr zrealizował 7 premier oraz aż 285 przedstawień, które przyciągnęły więcej niż 100 tysięcy widzów. Szerokie zainteresowanie działalnością teatru utrzymywały liczne publikacje w mediach, takich jak „Trybuna Wałbrzyska”, „Słowo Ludu” czy „Gazeta Robotnicza”. Nowe kierownictwo na sezon 1967–1968 objęła Krystyna Tyszarska, która prezentowała takie przedstawienia jak „Hamlet” czy „Dwaj” Juliusa Barč-Ivana. Niestety, liczba widzów systematycznie malała, spadając z prawie 140 tysięcy w sezonie 1966/1967 do 81 tysięcy w sezonie 1967/1968.

W latach 1969–1971 teatr wszedł w stan stagnacji. W 1971 roku dyrektorem został aktor Adolf Chronicki, który przyczynił się do inscenizacji wielu znaczących premier, jak „Pigmalion” czy „Antygona”. Pod jego kierownictwem zorganizowano sesję popularnonaukową poświęconą dramaturgii radzieckiej w październiku 1973 roku. Intensywna praca odbywała się w latach 1975–1977, przynosząc sukcesy na krajowych i międzynarodowych festiwalach. M.in. zdobyto Statuetkę Orfeusza za przedstawienie „Jan Karol Maciej Wścieklica”. W 1977 roku Aleksander Strokowski założył filię teatru w Książu, a po jego odejściu wprowadził się na stanowisko dyrektora młody i energiczny reżyser Andrzej Maria Marczewski.

Jego inwencja doprowadziła do powstania Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuk Dziecięcych i Młodzieżowych, wzbogacającego ofertę kulturalną teatru. Do 1991 roku wałbrzyski teatr wystawił 190 premier oraz 8182 przedstawienia, przyciągając ponad 2 miliony widzów. Przemiany społeczno-polityczne po 1989 roku przyniosły zmiany w repertuarze, z tytułem „Noce dziadów” W. Jesionki jako jednym z nich. Mimo to widownia spadła poniżej poziomu z lat 60. i 70., zyskując jednak młodzieżowych widzów, którzy w 1992 roku stanowili aż 60% publiczności.

Dalszy rozwój Teatru Dramatycznego w Wałbrzychu obejmował pracę wielu dyrektorów i duetów kierowniczych, w tym:

• Wowo Bielicki (1989 – 2000) – dyrektor i kierownik artystyczny,
• Danuta Kubica (2000 – 2002) oraz Krzysztof Kopka – kierownik artystyczny,
• Danuta Marosz (2002 – 2024) wraz z kierownictwem artystycznym: Piotr Kruszczyński (2002 – 2008), Sebastian Majewski (2008 – 2013, 2018 – 2024), Piotr Ratajczak (2013 – 2015), Maciej Podstawny (2015 – 2018),
• 1 września 2024 roku dyrektorem został Sebastian Majewski, a kuratorem programowym Tomasz Jękot.

Aktorzy

W Teatrze Dramatycznym im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu występuje zespół niezwykle utalentowanych aktorów, którzy wnoszą wiele energii i pasji na scenę.

W skład tego zespołu wchodzą:

• Angelika Cegielska,
• Piotr Czarniecki,
• Mateusz Flis,
• Dorota Furmaniuk,
• Karolina Krawiec-Grzelczak,
• Michał Kosela,
• Rafał Kosowski,
• Wojciech Marek Kozak,
• Mikołaj Krzeszowiec,
• Joanna Łaganowska,
• Piotr Mokrzycki,
• Irena Sierakowska,
• Dariusz Skowroński,
• Czesław Skwarek,
• Kinga Świeściak,
• Wojciech Świeściak,
• Piotr Tokarz,
• Ryszard Węgrzyn,
• Irena Wójcik.

Każdy z nich wnosi indywidualny styl oraz pomysłowość, co przekłada się na jakość przedstawień.

Reżyserzy współpracujący

W Teatrze Dramatycznym im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu współpracują różnorodni reżyserzy, którzy wnoszą swoje unikalne wizje oraz doświadczenia. Wśród nich znajdują się Katarzyna Raduszyńska, Monika Strzępka, Weronika Szczawińska, Michał Borczuch, Łukasz Chotkowski, Bartosz Frąckowiak, Awiszaj Hadari, Krzysztof Garbaczewski, Marcin Liber, Sebastian Majewski, Jakub Porcari, Piotr Ratajczak, Wiktor Rubin, Radosław Rychcik.

Dyrektorzy Teatru

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu ma długą i bogatą historię, a jego dyrektorzy odegrali kluczową rolę w jego rozwoju. Pierwszym dyrektorem był Bronisław Orlicz, który pełnił tę funkcję od 1 września 1964 roku do 31 sierpnia 1967 roku. W niemałym stopniu przyczynił się do rozwoju wałbrzyskiej filii Państwowych Teatrów Dolnośląskich, prowadząc z dyrekcją instytucji długotrwały spór o granice autonomii podlegającej mu sceny.

Po Orliczu na czoło Teatru weszli:

• Krystyna Tyszarska, która była dyrektorem od 1 września 1967 do 31 sierpnia 1970, współpracując z Celestynem Skołudą jako kierownikiem artystycznym,
• Adolf Chronicki, który pełnił funkcję dyrektora i kierownika artystycznego od 1 września 1970 do 31 grudnia 1974,
• Aleksander Strokowski, dyrektor i kierownik artystyczny w latach od 1 stycznia 1975 do 31 grudnia 1976,
• Andrzej Maria Marczewski, który pełnił rolę p.o. dyrektora od 10 lutego 1977 do 10 marca 1977, a następnie jako dyrektor i kierownik artystyczny do 31 sierpnia 1981,
• Maciej Dzienisiewicz, dyrektor i kierownik artystyczny od 1 września 1981 do 31 sierpnia 1982,
• Waldemar Stasicki, który zajmował stanowisko dyrektora i kierownika artystycznego od 1 września 1982 do 31 stycznia 1989, a także dyrektora naczelnego po 10 maja 1988,
• Wowo Bielicki, dyrektor i kierownik artystyczny od 1 lutego 1989 do 31 sierpnia 2000, obejmujący również funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego od 11 maja 1988,
• Danuta Kubica, która była dyrektorem od 1 września 2000 do 30 czerwca 2001, a później p.o. dyrektora do 31 sierpnia 2002,
• Danuta Marosz, dyrektor od 1 września 2002 do 31 sierpnia 2024, prowadząca kierownictwo artystyczne z innymi artystami, w tym Piotrem Kruszczyńskim w latach 2002-2008, Sebastianem Majewskim w latach 2008-2013 oraz 2018-2024, Piotrem Ratajczakiem (2013-2015), i Maciejem Podstawnym (2015-2018).

Od 1 września 2024 roku nowym dyrektorem na mocy uchwały nr 8216/VI/24 Zarządu Województwa Dolnośląskiego zostaje Sebastian Majewski, którego wizja przyszłych działań Teatru Dramatycznego została zawarta w programie o nazwie NOWE PRZYMIERZE.

Zdobyte nagrody

Nagrody ogólne

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu odniósł szereg sukcesów, zdobywając uznanie na krajowych festiwalach i konkursach. Wśród wyróżnień szczególne miejsce zajmuje spektakl „Iwona, Księżniczka Burgunda” według Witolda Gombrowicza, który zdobył I nagrodę na XXXI Opolskich Konfrontacjach Teatralnych „Klasyka Polska 2006”. Reżyseria A. Tyszkiewicza oraz scenografia Jana Polivki przyczyniły się do sukcesu tej produkcji, a także nagroda za kostiumy od Ilony Binarskiej. Ponadto, Rafał Kosowski uhonorowany został nagrodą za debiut sceniczny w roli Księcia Filipa, a Piotr Kondrat – nagrodą pozaregulaminową za udział w roli Walentego.

Inny znaczący spektakl to „Piaskownica” autorstwa Michała Walczaka, który zdobył I nagrodę podczas Festiwalu Kon-teksty w Poznaniu w 2003 roku. Tekst ten zyskał także nagrody aktorską dla Piotra Tokarza na Festiwalu Rzeczywistość Przedstawiona w Zabrzu oraz wyróżnienie na Festiwalu Kontrapunkt 2004 w Szczecinie. Na uwagę zasługują wyróżnienia, które teatr otrzymał za przedstawienie „Rewizor” Mikołaja Gogola. W 2005 roku zdobył I nagrodę na XV Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym „Bez Granic” w Cieszynie i wyróżnienie dla reżysera „mieszek” na VII Festiwalu Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje” w Katowicach.

Teatro­we wyrażenie emocji znalazło również swój odzwierciedlenie w „Locie Nad Kukułczym Gniazdem” Kena Keseya, który odniósł nagrodę publiczności na VII Festiwalu Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje”. Warto też wspomnieć o „Kufehek” Jana Purzyckiego, który zaakcentował sztukę współczesną. „Córka Fizdejki” na podstawie dzieła S.I. Witkiewicza zdobyła Dolnośląski Brylant Roku 2004 oraz nagrodę za reżyserię dla Jana Klaty na XXX Opolskich Konfrontacjach Teatralnych „Klasyka polska 2005”. Wyróżnienie w Kaliskich Spotkaniach Teatralnych dla Wiesława Cichego podkreśla wartość tej produkcji, będącą źródłem nagrody publiczności na XVI Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym „Bez Granic” w Cieszynie.

Nagrody dla teatru

Również sam teatr uzyskał znaczące osiągnięcia w nawołaniu do artystycznego rozwoju. Miesięcznik „Teatr” wymienił Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w rankingu najlepszych teatrów w Polsce w latach 2003 i 2004. Te docenienie przez krytyków i publiczność przyczyniło się do nadania tytułu „Zasłużony dla miasta Wałbrzycha” przez Radę Miejską w grudniu 2004 roku.

W 2006 roku placówka otrzymała nagrodę w kategorii Najlepsza instytucja kultury – „Dolnośląski Klucz Sukcesu”. Dodatkowo, sezon 2007/2008 zakończył się dla teatru wielkim wyróżnieniem – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznał Teatrowi honorową odznakę „Zasłużony dla kultury polskiej” jako docenienie jego wieloletnich starań.

W 2012 roku teatr zdobył uznanie w plebiscycie gospodarczym Muflony, zajmując dwukrotnie trzecie miejsce w kategoriach: „Najlepszy produkt lub usługa” oraz „Projekt zrealizowany i skutecznie rozliczony z wykorzystaniem środków RPO WD”, za co również został doceniony za nowoczesne podejście do teatralnych wnętrz.

Nagrody dla ludzi teatru

Nie można zapomnieć o wybitnych artystach związanych z tym teatrem. W latach 2003 i 2004 Piotr Kruszczyński oraz Jan Klata otrzymali nominacje do „Paszportów Polityki” w dziedzinie Teatru. Również Piotr Kruszczyński został uhonorowany Dolnośląskim Brylantem Roku 2003 za osobowość artystyczną, co świadczy o wyjątkowym wkładzie artystów w rozwój polskiej sztuki teatralnej.

---

Oceń: Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu

---